Wat is het belang van digitale leesvaardigheid? 

Lezen van papier versus scherm

Digitalisering heeft veranderd hoe we lezen. Vooral jongere generaties lezen steeds minder van papier (boeken, kranten en tijdschriften). Daarentegen komen ze via hun smartphone, laptop of tablet juist veel in aanraking met verschillende soorten digitale media en digitale teksten.

Digitale teksten hebben andere eigenschappen dan teksten op papier. Zo zijn digitale teksten vaak multimediaal: de tekst wordt gecombineerd met beeld en geluid. Digitale teksten zijn daarnaast ook dynamisch: als lezer kun je bepaalde eigenschappen van de tekst – bijvoorbeeld de lettergrootte of kleur – aanpassen. Ook navigeer je op een andere manier door deze teksten. Veel digitale teksten nodigen uit tot niet-lineair lezen, waarbij je deze niet van begin tot einde leest, maar met sprongen. Via hyperlinks wissel je tussen delen van de tekst of tussen verschillende teksten. Al deze eigenschappen van digitale teksten hebben invloed op het leesproces en de vaardigheden die nodig zijn om de teksten goed te kunnen begrijpen.

Hyperlezen versus diep lezen

Digitaal lezen gaat vaak gepaard met een andere leeshouding. Waar lineaire (oorspronkelijk) papieren teksten zoals romans, non-fictieboeken en artikelen uitnodigen tot langdurig en geconcentreerd lezen – het ‘diep lezen’ – zetten digitale teksten juist sneller aan tot non-lineair en oppervlakkiger ‘hyperlezen’. In het laatste geval lezen mensen een tekst bijvoorbeeld vluchtig door (skimmen), doorzoeken ze die op specifieke informatie (scannen) of neuzen ze zonder duidelijk doel door teksten (browsen). Digitaal wisselen lezers ook snel tussen verschillende informatiebronnen.

Sommige wetenschappers stellen dat de vele tijd die we tegenwoordig online hyperlezend doorbrengen, ons vermogen om diep te lezen aantast. Anderen beargumenteren dat beide vormen van lezen complementair zijn. Hyperlezen maakt het mogelijk om informatie te filteren, en om te beoordelen welke informatie je vervolgens ‘diep’ moet lezen. Dit onderdeel van het leesproces is altijd al belangrijk geweest. Het gaat er dus niet zozeer om dat we helemaal niet meer moeten hyperlezen, maar dat we moeten leren begrijpen wanneer dit wel en niet behulpzaam is. Het is belangrijk dat lezers in het digitale tijdperk hun metacognitieve leeshouding uitbreiden naar online lezen en leren om de verschillende manieren van lezen bewust in te zetten al naargelang het leesdoel, zoals informatie vinden en selecteren versus informatie begrijpen en interpreteren.

Lezen in een digitale omgeving

Digitalisering heeft ook de context waarin we lezen drastisch veranderd. Het internet heeft een revolutie veroorzaakt in de beschikbaarheid van informatie. Niet eerder was het zo makkelijk om over een scala aan onderwerpen kennis op te doen of kennis met anderen te delen. Dat biedt mogelijkheden voor de kennisontwikkeling van leerlingen, maar brengt ook risico’s met zich mee. De grote hoeveelheid informatie die online beschikbaar is, maakt het lastig om door de bomen het bos nog te zien. Bovendien wisselt de informatie sterk in kwaliteit en betrouwbaarheid. Nepnieuws is wijdverspreid, algoritmen bepalen welke content we te zien krijgen en informatie wordt doelbewust ingezet voor manipulatie.

Dat betekent dat je informatie op waarde moet kunnen schatten, en juist dit vinden leerlingen vaak lastig. Nederlandse jongeren hebben vooral moeite met complexe leestaken, zoals ‘evalueren en reflecteren’: de vaardigheden om de kwaliteit en geloofwaardigheid van teksten te beoordelen, te reflecteren op de vorm en inhoud van teksten, en conflicterende informatie te herkennen. Juist deze vaardigheden zijn essentieel in het huidige medialandschap, en vragen aandacht in het (digitaal) leesonderwijs.

Digitale geletterdheid in het landelijke curriculum 

Om aan de samenleving te kunnen deelnemen, is het noodzakelijk dat leerlingen zowel hun ‘traditionele’ als ‘digitale’ geletterdheid ontwikkelen. In het nieuwe curriculum voor de onderbouw van het vo komen dan ook aparte kerndoelen voor digitale geletterdheid. Bij dit leergebied ontwikkelen leerlingen kennis en vaardigheden om zelfredzaam te kunnen zijn in de digitale wereld, bijvoorbeeld op het gebied van veiligheid en privacy, digitale media en informatie en kunstmatige intelligentie (AI).