Waarom is het belangrijk om doelen, onderwijs en toetsing op elkaar af te stemmen?
Zicht op alle aspecten van de leesontwikkeling
Het doel van leesonderwijs is om de leesontwikkeling van leerlingen te stimuleren. Deze leesontwikkeling omvat verschillende aspecten:
- leesvaardigheid: steeds complexere teksten begrijpen en daar verschillende dingen mee doen;
- literaire competentie: literaire teksten kunnen interpreteren en waarderen;
- leesmotivatie: plezier en zin hebben in lezen;
- leesgedrag: wat een leerling leest en hoe.
Om de ontwikkeling te stimuleren, maar ook om in te kunnen spelen op wat je leerlingen in jouw onderwijs nodig hebben, heb je zicht nodig op de ontwikkeling van al deze aspecten van de leesontwikkeling.
Constructieve afstemming
Toetsing van het leren lezen is een voortdurend proces in het onderwijs. Alleen zo houden leraren zicht op waar leerlingen staan in hun leesontwikkeling. Je verzamelt informatie over hun kennis, vaardigheden, houding en motivatie en op basis daarvan trek je conclusies over het leren en over wat nodig is voor de voortgang ervan. Afstemming tussen de gestelde doelen, onderwijsactiviteiten en toetsing is heel belangrijk en noemen we constructieve afstemming. Om dat te bereiken stel je voortdurend de vragen:
- Welke doelen moeten mijn leerlingen halen?
- Wat zijn daarbij passende onderwijsactiviteiten?
- Is de toetsing daarop afgestemd?
Het curriculaire spinnenweb
Waarom afstemming tussen doelen, onderwijs en toetsing niet alleen noodzakelijk, maar ook logisch is, toont het model van het curriculaire spinnenweb (zie figuur 1). De kern van dit model is de visie: waartoe leren leerlingen? Binnen het leesonderwijs moet de visie op het (leren) lezen dan ook de kern zijn die de andere draden van het spinnenweb in beweging brengt. Zo staan de wettelijke kerndoelen en eindtermen (de draad ‘Leerdoelen’) idealiter in verbinding met de visie én met de andere draden. Welke leeractiviteiten horen daarbij, hoe organiseer je die in de klas, hoeveel tijd kost dat, welke materialen gebruik je daarvoor en hoe toets je de gestelde doelen? Voor leraren en vaksecties kan het curriculaire spinnenweb helpen om het leesonderwijs duidelijk in kaart te brengen en te zien waaraan je nog moet werken.
De kerndoelen en examenprogramma’s voor het vak Nederlands
Recent zijn de kerndoelen en examenprogramma’s geactualiseerd. In 2025 zijn voor het vak Nederlands de definitieve conceptkerndoelen en in 2024 de conceptexamenprogramma’s opgeleverd. Tot het moment van definitieve invoering gelden nog de bestaande kerndoelen en examenprogramma’s.
Een landelijk curriculum is een wettekst die wel inhouden en doelen beschrijft, maar niet hoe je dit als school moet aanpakken. Scholen in Nederland hebben immers de vrijheid om zelf te bepalen hoe ze hun onderwijs inrichten en vormgeven, passend bij de eigen overtuiging, inzichten en visie van de school. Het is daarom belangrijk om goed te weten wat wettelijk verplicht is en waar je zelf ruimte hebt om keuzes te maken. In het geactualiseerde curriculum wordt bijvoorbeeld meer dan voorheen ingezet op het diep lezen als belangrijke vaardigheid. Leerlingen moeten informatie in teksten kunnen opzoeken, maar ook de inhoud evalueren en daarop reflecteren. Verder geldt lezen als een vaardigheid die in verbinding staat met de andere taalvaardigheden en vakinhouden.