Hoe kun je leesvaardigheid opnemen in het schoolexamen?
Schoolexamen is complementair aan centraal examen
Aan het eind van het voortgezet onderwijs moeten leerlingen aantonen dat ze de wettelijk vastgelegde eindtermen voor het vak Nederlands beheersen. Per subdomein is vastgelegd of dit getoetst wordt in het centraal examen, in het schoolexamen of in beide. De eindtermen die betrekking hebben op de leesvaardigheid van leerlingen, moeten getoetst worden in het centraal examen. Idealiter zijn het school- en centraal examen complementair: ze vullen elkaar aan en bieden samen een breder perspectief op de leesvaardigheid van leerlingen.
In het centraal examen ligt de nadruk op zakelijke teksten en meetbare zaken, zoals het herkennen van hoofdgedachten, standpunten en argumenten benoemen en de mening van de auteur verwoorden. Toetsmakers staan voor de uitdaging om de complexe vaardigheid ‘lezen’ om te zetten in een toets die betrouwbare en vergelijkbare resultaten oplevert. Dit leidt vaak tot teksten en vragen die de kans op ‘verkeerde’ interpretaties minimaliseren en daardoor niet altijd een goede afspiegeling zijn van de ambigue teksten en leestaken waarmee leerlingen in het dagelijks leven te maken krijgen. Dat zorgt voor een hoge mate van eenduidigheid, maar beperkt tegelijkertijd het inzicht in diepgaand tekstbegrip en reflectieve vaardigheden. Het is daarom belangrijk om leesvaardigheid in het schoolexamen op een andere manier te benaderen en niet te kiezen voor toetsing die sterk lijkt op het centraal examen. Om te achterhalen wat een leerling daadwerkelijk van een tekst heeft begrepen, zijn toetsvormen zoals een schrijfopdracht of een gesprek passender. Ze bieden inzicht in zowel de interpretatie van de tekst als in de redenering en het denkproces van de leerling.
De ruimte binnen het schoolexamen benutten
Het schoolexamen biedt scholen de mogelijkheid om leesvaardigheid te toetsen op een manier die recht doet aan de realiteit van het lezen in het dagelijks leven. Het is belangrijk om toetsen af te nemen met levensechte, functionele taaltaken die een beroep doen op het inzicht en het reflectief en analytisch vermogen van leerlingen. Toetsen waarbij het niet uitsluitend gaat om reproductie van kennis en vaardigheden, maar die leerlingen uitnodigen om te laten zien hoe ze functioneren in een realistische en voor hen herkenbare context. Dit kunnen taken zijn waarin je niet alleen zakelijke, maar ook literaire teksten opneemt, al dan niet in samenhang. Daarnaast kun je het schoolexamen lezen combineren met andere taalvaardigheden, zoals schrijven, luisteren of spreken.
Met bijvoorbeeld een mondeling examen, of een groepsdiscussie kun je toetsen hoe goed leerlingen teksten begrijpen en hoe ze hun interpretaties onderbouwen. Daarnaast kunnen portfolio-opdrachten inzicht geven in hoe leerlingen over een langere periode teksten analyseren en interpreteren. Laat leerlingen bijvoorbeeld een documentatiemap aanleggen ter voorbereiding op een essay over een maatschappelijk relevant onderwerp. Hierbij kun je zakelijke en literaire teksten samen inzetten, bijvoorbeeld door leerlingen niet alleen artikelen te laten lezen over het onderwerp, maar ook poëzie en romans die hetzelfde thema behandelen. Dit geeft hun de kans om verschillende benaderingen van hetzelfde onderwerp te vergelijken. Je kunt er ook voor kiezen om leesvaardigheid te toetsen via een praktische opdracht, zoals het schrijven van een adviesrapport of een artikel op basis van verschillende bronnen.
Door deze variatie ontstaat een rijker en realistischer beeld van de leesvaardigheid van je leerlingen. Ook maak je zo het schoolexamen onderscheidend van het centraal examen. In het Programma voor Toetsing en Afsluiting (PTA) wordt vastgelegd welke (sub)domeinen er op welke manier en wanneer afgesloten worden met een schoolexamen. Heeft je vaksectie een door alle vakdocenten gedragen en vastgelegde visie op het vak? Bijvoorbeeld over de balans tussen de domeinen en taalvaardigheden, het gebruik van communicatieve, betekenisvolle taaltaken en taal in andere vakken? Neem deze visie dan mee in het opstellen van je Programma voor Toetsing en Afsluiting (PTA) en laat die bepalend zijn voor wat, hoe en wanneer je de leesvaardigheid toetst.